نجات نظام آموزشی از سیاست‌زدگی و جناح گرایی

 گفت وگو با دکتر علی اصغر فانی، وزیر آموزش و پرورش

نجات نظام آموزشی ازسیاست‌زدگی و جناح گرایی

تمام انتصابات در آموزش و پرورش با استعلام وزارت اطلاعات است و همه مدیران و مسئولان در این وزارتخانه تأییدیه وزارت اطلاعات را دارند و ضمن اینکه برخی از مدیران سابق هم هنوز با ما همکار هستند و افرادی که با من آمده‌اند تأییدیه وزارت اطلاعات را دارند. دولتی که با رأی مردم سر کار آمده، باید سیاست‌های خودش را توسط افراد مورد اعتمادش پیش ببرد. اعتقاد داریم آموزش و پرورش جایی برای سیاسی‌کاری و حرف‌های جناحی نیست

 هدی هاشمی

نیم نگاه

باید به آموزش و پرورش به عنوان نهاد سرمایه‌ای نگاه شود
برای جبران حرکت شتاب زده دولت قبل هرسال به جای یک پایه کتاب‌های درسی 2 پایه را بررسی می‌کنیم
تنبیه بدنی طبق آیین‌نامه مصوبه شورای آموزش و پرورش جرم است و مورد تأیید ما نیست
تمام انتصابات در آموزش و پرورش با استعلام وزارت اطلاعات است
امیدواریم بتوانیم با پذیرش نیرو از بوم برای بوم، مشکل ساماندهی نیروی انسانی را حل کنیم
برخی از کتاب‌ها با ساعت درسی تناسب ندارد.
هم‌اکنون هم به فکر راهکارهایی برای پرداخت سود کوتاه مدت به فرهنگیان هستیم
نمی توانیم بگوییم مدرسه عامل اعتیاد دانش‌آموز می‌شود
با ساماندهی نیروی انسانی امسال توانستیم 15 درصد پرداخت حق‌التدریس را کاهش دهیم
وزارت آموزش و پرورش حدود 4 هزار میلیارد تومان کسری دارد

آموزش و پرورش یک وزارتخانه پر عائله است. تأمین و پرداخت حقوق آخر ماه یک میلیون حقوق بگیر، نخستین برنامه و مهمترین کاری است که یک وزیر باید انجام دهد. این مهمترین کار، 99 درصد بودجه آموزش و پرورش را به خود اختصاص می‌دهد. با توجه به این واقعیت، وقتی قرار باشد با علی اصغر فانی، وزیر آموزش و پرورش مصاحبه کنی، شاید قدرت مانور زیادی در طرح موضوع‌ها و پرسش‌ها نداشته باشی و نباید منتظر خبر داغ و غیر مترقبه‌ای برای فرهنگیان در زمانی باشی که به سرعت رنگ شب عید می‌گیرد و نگاه کارمندان به مافوق بیش از گذشته با انتظار آمیخته می‌شود. این انتظار البته با در نظر گرفتن کاستی‌های دیرینه‌ای که فرهنگیان متحمل شده‌اند، البته به حق است. علی اصغر فانی 33 سال سابقه کار در مدیریت آموزش و پرورش دارد، آمار و ارقام و بار مالی را خوب می‌شناسد و می‌داند اگر وعده‌ای برای یک جامعه یک میلیونی بدهد چه معنایی دارد. اما سوای معلمان و کارمندان بزرگترین دستگاه اجرایی کشور، صحبت اصلی از سروکار داشتن و چگونگی تنظیم حداقل 5 ساعت برنامه روزانه 13 میلیون دانش‌آموز است که وزارت آموزش و پرورش مأموریت آن را بر عهده دارد. طبقه چهارم ساختمان شهید رجایی محل قرار ما با وزیر آموزش و پرورش بود. علی اصغر فانی آرام و شمرده پاسخگوی سؤال‌های ما بود. او در حالی این وزارتخانه را از وزیر سابق تحویل گرفته که این وزارتخانه با کسری بودجه وکمبود اعتبار، مطالبات پرداخت نشده معلمان و میلیاردها تومان بدهی به سازمان‌ها مواجه است.

کارشناسان نقدهای مختلفی به حوزه تعلیم و تربیت دارند و البته این نقدها در تمام دولت‌ها بوده است، از زمانی که شما مسئولیت وزارت آموزش و پرورش را بر عهده گرفته‌اید فکر می‌کنید مهم‌ترین چالشی که این وزارتخانه با آن روبه‌رو است چه موضوعی است؟
آموزش و پرورش مشکلات بسیاری دارد و البته این مشکلات سالیان سال است که با این حوزه همراه است. از نظر من مهمترین مسأله آموزش و پرورش نوع نگرش به این سازمان است. متأسفانه نوع نگرشی که دست اندرکاران کشور و البته تخصیص دهندگان اعتبارات نسبت به آموزش و پرورش دارند این است که آموزش و پرورش یک سازمان هزینه‌ای است. در حالی که باید به این وزارتخانه به عنوان یک سازمان سرمایه‌ای نگاه کرد. باید دقت کنیم هر هزینه‌ای که در آموزش و پرورش می‌کنیم در حقیقت نوعی سرمایه‌گذاری برای آینده کشور است. هنوز این نوع نگاه در کشور وجود دارد و به همین علت همیشه آموزش و پرورش در تأمین اعتباراتش با مشکل مواجه بوده، البته به خوبی می‌دانم که تخصیص منابع کشور محدود است، هر چند به استناد ارقام و اعداد باید بگویم در دولت یازدهم شخص آقای رئیس جمهوری به آموزش و پرورش عنایت بسیاری دارد. در حقیقت باید بگویم درصد اعتبار هزینه‌ای دولت در بودجه94 نسبت به 93، 2 / 11   درصد افزایش داشته است. همچنین اعتبار هزینه‌ای آموزش و پرورش 7 / 20 درصد افزایش داشته است. همچنین درباره اعتبارات تملک دارایی نیز میانگین افزایش کل بودجه 8 / 15  بوده درحالی که در آموزش و پرورش این افزایش3 / 25  بوده است. اما در مجموع باید گفت آموزش و پرورش از سال‌های قبل کسری اعتبار داشته است که این کسری اعتبار به سال‌های بعد هم منتقل شده است. بنابراین باید اعلام کنم که وزارت آموزش و پرورش حدود 4 هزار میلیارد تومان کسری دارد. با این حال هم‌اکنون فرهنگیان مطالبات زیادی از آموزش و پرورش دارند. باوجود اینکه دولت در پایان سال گذشته تا آنجا که مقدور بود به این وزارتخانه کمک کرد، امسال هم امیدواریم دولت بتواند بخشی از کسری‌ ما را جبران کند، البته مشکل دیگر وزارت آموزش و پرورش این است که منابع و اعتبارات ما از نیازها کمتر است. اگر آموزش و پرورش به‌عنوان نهاد سرمایه‌ای دیده شود شاید وضعیت‌اش بهتر از این شود که این موضوع به نظر می‌رسد مهمترین چالش ما در آموزش و پرورش است.
 بالای 90 درصد بودجه آموزش و پرورش صرف حقوق کارمندان این سازمان می‌شود. از طرف دیگر معلمان همیشه نسبت به حقوق و مزایای خود گلایه دارند؛ سطح معیشت آنها پایین است شما برای بهبود وضعیت مالی و معیشت معلمان چه راهکارهایی در نظر گرفته‌اید؟
حدود 99درصد از بودجه جاری وزارت آموزش و پرورش صرف پرداخت حقوق کارمندان می‌شود. این بودجه برای مصارف جاری وزارت آموزش و پرورش به هیچ عنوان کافی نیست. مسئولان آموزش و پرورش متناسب با حکم همکار فرهنگی، حقوقی به آنها پرداخت می‌کنند که این حقوق در شأن یک معلم نیست. درحالی که در دیگر وزارتخانه‌ها و نهادها پرداختی هایشان به کارمندانشان بیشتر از این وزارتخانه است. ما این موضوع را به خوبی می‌دانیم و البته این را هم می‌دانیم که این یک تبعیض بین کارکنان دولت است. از همان روزی که وزارت آموزش و پرورش را در اختیار گرفتم به فکر منابع جدید مالی بودم و البته سعی داشتیم سهم خودمان را از بودجه دولت افزایش دهیم. البته در کنار این موضوع‌ها در تلاش بودم تا استفاده بهینه از منابع انسانی در آموزش و پرورش داشته باشم. این وزارتخانه یک وزارتخانه کلان است و مدیریت آن به همین سادگی‌ها نیست. نزدیک به یک میلیون نفر همکار آموزش و پرورش داریم در کنار این باید به 13 میلیون نفر دانش‌آموز اشاره کرد. در یک سالی که مدیریت در آموزش و پرورش بر عهده‌ام بود این تصمیم گرفته شد که برای بهبود معیشت معلمان ابتدا ساماندهی ویژه‌ای روی نیروی‌های انسانی داشته باشم.  ما در آموزش و پرورش نیروها را به لحاظ جنسیتی، رشته تخصصی و موقعیت جغرافیایی ساماندهی کردیم. متأسفانه نیروی انسانی در مناطق مختلف به خوبی توزیع نشده بود و هم‌اکنون در برخی از مناطق در رشته‌های مختلف و با تورم نیرو مواجهیم و در برخی نقاط نیز با کمبود نیرو؛ مثلاً در شهر تهران نزدیک به 2 هزار همکار فرهنگی خانم در رشته‌های مختلف بویژه علوم انسانی مازاد داریم و در منطقه محروم کمبود معلم. سعی کردیم در این مدت نیروی انسانی را مدیریت و ساماندهی کنیم تا بلکه بتوانیم بخشی از مطالبات معلمان را پرداخت کنیم. امسال، 25 هزار معلم بازنشسته شدند. حدود 200 هزار دانش‌آموز به دانش‌آموزان ما اضافه شدند که نیازمند 15 هزار نیروی انسانی بودیم. سال گذشته برخی از معلمان علاوه بر ساعت‌های موظفی‌شان در کلاس حاضر شدند و ما ناچار شدیم به افرادی علاوه بر ساعت موظفی‌شان حقوق پرداخت کنیم، با ساماندهی نیروی انسانی امسال توانستیم 15 درصد پرداخت حق‌التدریس را کاهش دهیم. این در حالی است که یک نیروی انسانی جدید هم جذب آموزش و پرورش نکردیم. این آمار نشان می‌دهد آموزش و پرورش از نظر ساماندهی نیروی انسانی و استفاده بهتر از منابع انسانی موفق بوده است. امسال توانستیم بیش از 40 هزار نفر از نیروی انسانی خودمان را ساماندهی کنیم و این ساماندهی کمک بسیاری در منابع ما داشت.
 اگر این کار انجام نمی‌شد، چه اتفاقی برای مدارس کشور می‌افتاد؟
 حدود 40 هزار کلاس درس بی‌معلم بود و این مشکلاتی را برای خانواده‌ها ایجاد می‌کرد. . باید برای یک میلیون نفر کارمند برنامه‌ریزی کنیم. این برنامه‌ریزی هم به سرعت انجام نمی‌شود زمان نیاز دارد. تنها با ساماندهی نیرو در آموزش و پرورش می‌توانیم اقتصاد مقاومتی را عملیاتی و از طرفی به وضعیت معلمان هم رسیدگی کنیم.
 آیا این موضوع تأثیری هم روی حقوق معلمان داشته است؟
 آموزش و پرورش سازمان بزرگی است. با یکی از آقایان وزیر صحبت می‌کردم و از او پرسیدم که شما چقدر پرسنل دارید این آقا اعلام کرد سه هزار نیرو در وزارتخانه‌اش مشغول به کار است یعنی فقط برای 3 هزار نفر برنامه‌ریزی می‌کند و بسیاری از کارها را سریع انجام می‌دهد ولی ما برای یک میلیون کارمند خیلی سریع نمی‌توانیم کار انجام دهیم. ما در سال 93 با همین ساماندهی توانستیم یک صرفه‌جویی انجام دهیم و با همین صرفه‌جویی توانستیم بخشی از مطالبات 330 هزار معلم ابتدایی را پرداخت کنیم. بیش از 13 میلیون دانش‌آموز در مدارس کشور تحصیل می‌کنند که نزدیک به 5 / 11 میلیون نفر در مدارس دولتی درس می‌خوانند. به ازای 5 / 11 دانش‌آموز یک نیروی انسانی در آموزش و پرورش وجود دارد این نسبت، نسبت مناسبی برای ما نیست و باید این نسبت را در درازمدت اصلاح کنیم. اگر این نسبت را بتوانیم در یک بازدهی 4 یا 5 ساله به عدد 15 برسانیم ( البته آمار نیروی انسانی ما از یک میلیون نفر به 800 هزار نفر می‌رسد) در حقیقت می‌توانیم حقوق را بین 800 هزار نفر کارمند آموزش و پرورش تقسیم کنیم. به شخصه پیگیر این موضوع هستم، چراکه نیروی انسانی بتدریج در حال بازنشسته شدن هستند و ما هم نیروی کمتری وارد آموزش و پرورش می‌کنیم. باید اعلام کنم تا 10 سال آینده 50 درصد نیروهای آموزش و پرورش بازنشسته می‌شوند و می‌توانیم در سال‌های آینده به تعدادی که بازنشسته می‌شوند متناسب با نیاز مناطق، نیروی انسانی بگیریم و این اقدام در دراز مدت پاسخگوی مطالبات فرهنگیان است. اگر بتوانیم برنامه‌های بلند مدت داشته باشیم می‌توانیم بر معیشت معلمان هم تأثیر‌گذار باشیم.
 یکی از امکانات رفاهی که شما برای فرهنگیان گذاشته اید صندوق ذخیره فرهنگیان است؛ صندوقی که به اعتقاد بسیاری از معلمان هیچ سودی برای آنها ندارد و تسهیلاتی که به معلمان می‌دهد برای آنها مناسب نیست این درحالی است که گردش مالی صندوق بسیار بالاست.
صندوق ذخیره فرهنگیان هدفش سرمایه‌گذاری برای معلمان است. هم‌اکنون رایزنی‌هایی با هیأت مدیره صندوق داشتیم که همه سود حاصل از صندوق را به روزهای بازنشستگی معلمان موکول نکند، بلکه معلمان بتوانند سودهای کوتاه مدت هم دریافت کنند، صندوق فرهنگیان در یک سال اخیر بیش از هزار میلیارد تومان سود داشته است. این سود متعلق به فرهنگیان است. هم‌اکنون هم به فکر راهکارهایی برای پرداخت سود کوتاه مدت به فرهنگیان هستیم.
 شما به ساماندهی نیروی انسانی برای بهبود معیشت اشاره کردید اما یکی از اساسی‌ترین مشکلات آموزش و پرورش این است که نیروی انسانی بخوبی در مناطق به کار گرفته نشده است.
بله، همین گونه است؛ این مشکل از سال‌های قبل وجود داشته است. یکی از مشکلاتی که سال‌های طولانی آموزش و پرورش با آن مواجه بوده به کارگیری نیروی انسانی غیربومی بوده است. همیشه از یک شهر برخوردار نیرو‌خیز، نیرو برای یک منطقه محروم استخدام می‌شد. افراد هم 2 سال کار می‌کردند و بعد درخواست انتقال به زادگاه خودشان را می‌دادند در نتیجه در مناطق برخوردار نیروی انسانی اضافی و در مناطق محروم کمبود نیرو داریم. همچنین نیروهای انسانی در مناطق محروم سابقه خدمتشان کمتر از 5 سال است. این بدان معنی است که مناطق محروم همیشه معلم کم تجربه داشتند. اقدامی که بهمن ماه امسال برای نخستین بار در دانشگاه فرهنگیان اجرایی خواهیم کرد این است که کشور را به بوم‌های مختلف تقسیم کردیم و از هر بوم، نیرو را برای همان بوم انتخاب کردیم. وقتی درس تمام شد در همان بوم استخدام می‌شوند. درآینده ما مشکل جدی مثل امروز نخواهیم داشت که هر سال تعداد زیادی متقاضی به انتقال به مناطق برخوردار باشند و دانشگاه فرهنگیان هم جذب می‌کند و تعهد خدمت به آموزش و پرورش می‌دهند.
 با این صحبت‌های شما همچنان طبق قانون دانشگاه فرهنگیان تعهد خدمت دارد؟
بله، در این مورد هیچ مشکلی نیست. درماه اخیر نامه‌ای از سوی دکتر نوبخت به آقای رئیس جمهوری نوشته شد که حذف تعهد دانشگاه فرهنگیان از سوی آموزش و پرورش لغو شود، با صحبت هایی که داشتیم این موضوع منتفی شد. امیدواریم بتوانیم با پذیرش نیرو از بوم برای بوم، مشکل ساماندهی نیروی انسانی را حل کنیم.
 خیلی از خانواده‌ها و حتی معلمان نسبت به محتوای کتاب‌های درسی انتقاد دارند و بر این باورند که کتابها متناسب با نیاز دانش‌آموز نیست و فراتر از ظرفیت دانش‌آموز است و همین مورد موجب افت تحصیلی دانش‌آموزان شده است. آیا شما برنامه‌ای برای تغییر یا تقلیل کتاب‌های درسی دارید؟
ما در سیستم آموزش و پرورش فرایند تولید کتاب را دوره ای تدوین می کنیم برای هر دوره تحصیلی یک هدف را طراحی کرده‌ایم. دوره ابتدایی، متوسطه یک و متوسطه دو اهداف‌مان متفاوت است. این اهداف مصوب شورای عالی آموزش و پرورش است. بر اساس این موضوع سرفصل‌های دروس نوشته و به مؤلف برای تدوین کتب درسی داده می‌شود. البته وقتی کتاب‌های درسی تدوین شد بلافاصله بین دانش‌آموزان توزیع نمی‌شود، بلکه ابتدا کتاب‌ها بین تعدادی از معلمان باتجربه که متخصص همان درس هستند سپرده می‌شود تا نقاط ضعف و قدرت آن بررسی شود، از بسیاری معلمان در استان‌های مختلف نظر سنجی می‌شود بعد از آنکه نظرات معلمان گرفته شد، نقاط مثبت و منفی را به هیأت مربوط به تألیف کتاب‌های درسی می‌دهیم و آنها دوباره کتاب‌های درسی تازه تألیف را بررسی می‌کنند. نظرات بررسی و کتاب نهایی تدوین می‌شود، البته برخی وقت‌ها شنیده می‌شود برخی از کتاب‌ها با ساعت درسی تناسب ندارد. یعنی یک درس 3 ساعت کلاس دارد درحالی که باید 5 ساعت زمان برای آن در نظر گرفته شود. یعنی معلمان بگویند حجم کتاب بیشتر از ساعت درسی است؛ این موضوع در سازمان پژوهش‌ها و برنامه‌ریزی وزارتخانه بررسی می‌شود، البته این اتفاق هم می‌افتد که بخشی از این کتاب‌ها حجم‌اش کم می‌شود. لذا به نظرم باید افراد صاحب تخصص در این باره نظر دهند و اجازه دهیم متخصصان کار خودشان را انجام دهند. ضمن آنکه همکاران ما در این باره بسیار فعال هستند.
  سال 91 کتاب‌های سال ششم بدون هیچ گونه بررسی بین دانش‌آموزان پخش شد.
بله، همین طور است. همان سالی که برای نخستین بار کلاس ششم طراحی شد مسئولان وقت دیگر فرصت نداشتند این کتاب‌ها را بررسی کنند. بنابراین جهت اطلاع می‌گویم که ما در وزارت آموزش و پرورش هرسال دو پایه درسی را تألیف می‌کنیم. هم‌اکنون کارشناسان در حال تدوین کتاب‌های درسی سال نهم هستند و در عین حال برخی از کارشناسان هم در حال تدوین کتابهای درسی سال پنجم هستند. سابق بر‌این‌هدف آموزش و پرورش 5  3-3-1بوده است و حالا این هدفگذاری6- 3- 3 شده است. ما برای آنکه آن حرکت شتابزده دولت قبل را جبران کنیم هر سال به جای اینکه یک پایه کتاب‌های درسی را تألیف کنیم دو پایه را بررسی می‌کنیم.
 یعنی این بازنگری تا پایان 12 سال ادامه دارد؟
اگر موردی باشد بازنگری می‌شود. در نظام آموزشی قبل، کتاب‌هایی که به تأیید می‌رسید مهر تأیید را می‌گرفت و تا چند سال دیگر بازنگری انجام نمی‌شد اما در این نظام به علت اینکه کتاب‌ها تازه نوشته شده هر سال بازنگری انجام می‌شود.
 این روزها از تنبیه در مدارس بعضاً اخباری به گوش می‌رسد، البته به‌تازگی وزارت آموزش و پرورش بخشنامه‌ای هم درباره ممنوعیت این رفتار صادر کرده است اما باز هم خبرهایی در این باره به گوش می‌رسد. سیاست‌های بازدارنده شما برای برخورد با این رفتار در مدارس چیست؟
طبق آیین‌نامه مصوب شورای آموزش و پرورش تنبیه بدنی جرم است و به هیچ جهت مورد تأیید ما نیست. فقط توجه کنید که هم‌اکنون بیش از 630 هزار کلاس درس در کشور وجود دارد و با این حجم وسیع از دانش‌آموز ممکن است یک همکار فرهنگی به دلایل مختلف رفتار خشونت‌آمیزی هم انجام دهد.
این استدلال شماست اما خانواده‌ها بر این باورند که در نظام تعلیم و تربیت ایران یک مورد رفتار خشونت‌آمیز هم نباید وجود داشته باشد.
بله، ما هم این موضوع را قبول داریم و ابتدا هم گفتم جرم است. یک مورد هم نباید باشد، اما در گستره 630 هزار کلاس درس نمی‌توانیم کتمان کنیم؛ این موارد هم اتفاق می‌افتد.
  با معلمان متخلف چه می‌کنید؟
نه تنها در بحث تنبیه بدنی، بلکه هر معلمی که نسبت به وظایف خودش تخلف کند دادگاه رسیدگی به تخلفات اداری داریم و در آنجا به این موارد رسیدگی می‌کنیم. هم‌اکنون پرونده چند معلم متخلف در دادگاه تخلفات اداری مفتوح است و در حال رسیدگی به تخلفاتشان هستیم؛ براحتی از برخی موضوعات نمی‌توانیم بگذریم.
 موضوع بسیار جدی که به نظر می‌رسد آموزش و پرورش باید به طور جدی روی آن برنامه‌ریزی کند بحث آسیب‌های اجتماعی وشیوع اعتیاد در بین برخی از دانش‌آموزان است. راهکارهای شما برای پیشگیری از اعتیاد در بین دانش‌آموزان چیست؟
با وزارت کشور تفاه منامه امضا کردیم تا از طریق این ستاد آگاهی‌های لازم را به نوجوانان بدهیم. تنها کاری که در مدارس می‌توان انجام داد موضوع آگاهی و توصیه‌های مراقبتی به دانش‌آموزان است. اما باید به یک نکته توجه کنیم و آن اینکه مدرسه محل تجمع دانش‌آموزان است. یک دانش‌آموز ممکن است در خانواده‌ای زندگی کند که آن خانواده درگیر اعتیاد باشد. نمی توانیم بگوییم مدرسه عامل اعتیاد دانش‌آموز می‌شود با این حال با همکاری ستاد مبارزه با مواد مخدر جزوه‌هایی را آماده و در بین دانش‌آموزان توزیع کردیم تا آنها نسبت به سوء‌مصرف مواد مخدر آگاه شوند.
 موضوع استیضاح شما هم از سوی برخی از نمایندگان مجلس مطرح شده است. نقدهایی از سوی همین نمایندگان شده است و شما را متهم به سیاسی بازی کرده و اعلام کردند که آموزش و پرورش پاتوق جناحی خاص شده است، پاسخ شما به این موارد چیست؟
تمام انتصابات در آموزش و پرورش با استعلام وزارت اطلاعات است و همه مدیران و مسئولان در این وزارتخانه تأییدیه وزارت اطلاعات را دارند و ضمن اینکه برخی از مدیران سابق هم هنوز با ما همکار هستند و افرادی که با من آمده‌اند تأییدیه وزارت اطلاعات را دارند.
 پس مشکل چیست؟
به هر حال شاید برخی‌ اعتقاد داشته باشند دولتی که به اتکای رأی مردم سر کار آمده، نباید هیچ تغییری در وزارتخانه می‌داد، اما بنده عرض می‌کنم دولتی که با رأی مردم سر کار آمده، باید سیاست‌های خودش را توسط افراد مورد اعتماد خودش پیش ببرد.

اعتقاد داریم آموزش و پرورش جایی برای سیاسی‌کاری و حرف‌های جناحی نیست.

روزنامه ایران